Археологийн дурсгал, шашин шүтлэгийн уламжлал, аман зохиолын дурсгал зэрэгт туссан бэлчээрийн нүүдэлч малчдын сэтгэлгээний өвийг шинжлэхэд, монгол нутаг дээрх үе үеийн ард түмэн урт нас, тэнгэрлэг байдал, дээд ертөнцийг холбогчийн үүргийг бугад оноож, түүнийг урт настай амьтан, тэнгэрийн амьтан, онгон сахиусын хүлэг, сүр сүлдийн хамгаалагч гэж эрхэмлэн үздэг байжээ. “Монголын нууц товчоо”-нд Чингис хааны язгуурыг Дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ чоно, гэргий Гоо маралын хамт эхлүүлсэн нь буга маралыг монголчуудын үүсэл гарлын түүхэн дэх онцгой байр суурьтай болгосон ажээ.